Architecten uitgebuit bij Europese aanbestedingen
Bouwnieuws | Door de redactie
Geplaatst: 11-06-2015
 ArtA Kunstencluster - NL Architects Transparante inschrijfprocedures, objectieve selectiecriteria en het voorkomen van discriminatie. Het zijn mooie beginselen waarop de Europese Aanbestedingsrichtlijnen voor overheidsprojecten zijn gefundeerd. Echter, voor architecten ziet de praktijk er beduidend minder rooskleurig uit. De ongekend grote macht van opdrachtgevers die buitensporige eisen stellen, gecombineerd met moordende concurrentie, dwingt architecten tot prijsduiken met onverhaalbare kosten en zelfs met uitbuiting van personeel als gevolg. Het is slechts een geringe selectie uit de niet malse uitkomsten van de enquête, gehouden door architect Rudy Uytenhaak in samenwerking met Alijd van Doorn en Architectuur Lokaal, onder vooraanstaande Nederlandse architectenbureaus.
Overheidsorganisaties zoals Rijksoverheden, gemeenten, provincies, waterschappen en publiekrechtelijke instellingen, waaronder universiteiten en scholen, zijn verplicht hun bouwplannen met een bedrag hoger dan 5.186.000 euro Europees aan te besteden. Voor dienstverlening, waaronder architectuurwerk, ligt deze drempelwaarde op 134.000 voor centrale overheden en op 207.000 voor decentrale overheden een stuk lager. Het Europees aanbesteden van projecten en diensten moet leiden tot een beter functionerende en opener markt waarin de opdrachtgever een goed eindproduct geleverd krijgt tegen een concurrerende prijs.
Hoewel er binnen de architectuursector steeds meer protest klinkt tegen de praktijk van Europese aanbestedingen, blijft dat tot op heden bij persoonlijk geplaatste acties. Architect Rudy Uytenhaak besloot middels een enquete, gehouden onder regelmatig bij Europese aanbestedingen betrokken Nederlandse architectenbureaus, te onderzoeken welke knelpunten er bestaan bij het Europees aanbesteden van ontwerpopgaven voor bouwprojecten. Aan zijn onderzoek hebben in totaal 39 van de 75 benaderde bureaus deelgenomen.
Kans van 1 op 24
Uit het onderzoek komt naar voren dat architectenbureaus gemiddeld 24 keer moeten inschrijven op een aanbesteding om uiteindelijk één keer als winnaar te worden geselecteerd. Maar zelfs dan is er nog geen zekerheid dat dit daadwerkelijk resulteert in een betaalde opdracht. Eenmaal gewonnen prijsvragen gaan namelijk in 22 procent van de gevallen niet door, zo komt uit het onderzoek naar voren. Bekende voorbeelden van afgeblazen projecten zijn het ArtA Kunstencluster in Arnhem en het Spuiforum in Den Haag. Concreet betekent dit dat architectenbureaus een voorinvestering moeten doen van pakweg € 160.000,- voordat dit resulteert in een betaalde ontwerpopdracht. Een bedrag wat in de praktijk zelden of nooit is terug te verdienen, zo stellen de architecten.
De oorzaak van deze hoge voorinvestering is veelal terug te voeren op de buitensporige eisen die selectiebureaus stellen, al dan niet in samenspraak met de opdrachtgever, aan de inschrijvende architecten. Onder het mom van het aanvragen van een offerte wordt er van architecten verwacht dat ze een flink deel van het eigenlijke architectenwerk alvast verrichten, zonder dat er overleg plaatsvindt met de feitelijke opdrachtgever. Niet zelden wordt er door inschrijvende architecten tezamen zo’n 50 tot zelfs 80 procent van het primaire architectuurwerk verricht zonder dat hier een vergoeding tegenover staat. Terwijl bij de uitvraag een visie van pakweg twee A4’tjes redelijk zou zijn. Het spreekt dan ook voor zich dat deze praktijk de financiële reserves van de architectenbureaus ernstig aantast. ‘Dat frustreert kwaliteit en is economisch onhoudbaar’, stelt Uytenhaak.
Uitbuiting
Door de huidige situatie van Europese aanbestedingstrajecten komen architecten en hun medewerkers gemakkelijk terecht in een systeem dat uitbuiting distribueert, zo blijkt uit het onderzoek. Met name jonge medewerkers en studenten zijn hier de dupe van, omdat zij veel extra uren maken zonder hiervoor betaald te worden.
De cruciale vraag is echter of architecten uitgebuit worden of zich laten uitbuiten. Immers, de bureaus zijn niet verplicht om aan deze Europese aanbestedingen deel te nemen. Daarnaast is onder de architectenbureaus ook de bereidheid om actie te voeren tegen deze gang van zaken gering. Dit komt doordat veel bureaus het zich simpelweg niet kunnen permitteren om Europese aanbestedingsprojecten te negeren, zo blijkt uit de enquete. Het ‘boycotten’ van Europese aanbestedingen zou namelijk betekenen dat bureaus voor de korte termijn geen opdrachten meer krijgen en voor de lange termijn geen referenties opbouwen om mee te kunnen dingen naar toekomstige projecten.
Het lijkt er dan ook op dat er bewust misbruik wordt gemaakt van deze situatie. Uytenhaak: ‘We zien dat selectiebureaus en ambtenaren fleuren met prachtige dossier en ontwerpoplossingen met mooie renderingen en alles erbij. Zo kan bijvoorbeeld een wethouder het college van B en W of de gemeenteraad overtuigen om budget vrij te maken voor een project. Dat is niet erg, maar dan moet het ook gehonoreerd worden en dat gebeurt nu niet.’
Uytenhaak is duidelijk als hem gevraagd wordt naar een oplossing voor dit probleem. ‘Architecten kunnen niet voor steeds minder geld meer diensten verlenen in de vorm van onbetaalde adviezen, waarbij ook meer service verwacht wordt op het gebied van onder andere duurzaamheid en BIM. Dus vraag een offerte wanneer de opdracht duidelijk is geformuleerd. En zo niet, vraag dan om een plan en betaal daarvoor.’
Verschraling
In het onderzoek wordt niet alleen de financiële situatie belicht. Ook komt duidelijk naar voren dat de huidige situatie rond het Europees aanbesteden van ontwerpopgaven het architectuurklimaat doet verschralen. Immers, door de financiële druk zullen er steeds meer bureaus wegvallen, waardoor er minder en bovendien eenvormiger bureaus overblijven. Dit betekent dat er uiteindelijk minder diversiteit en vernieuwing in de gebouwde omgeving gerealiseerd gaat worden. Uytenhaak: ´De hele mechaniek rond de Europese aanbesteding is bedacht om een opener markt met meer concurrentie en innovatie te krijgen, maar door de huidige uitwerking wordt eerder het tegenovergestelde bereikt.’
Ondanks dat het huidige systeem uitbuiting in de hand werkt, wijst Uytenhaak ook nadrukkelijk op de rol van architecten zelf. ‘We kunnen de schuld niet geheel bij de praktijk van de Europese aanbesteding neerleggen. Wij als architecten hebben ook te weinig duidelijk kunnen maken welke toegevoegde waarde wij als architecten hebben. Veel partijen hebben geen duidelijke voorstelling van ons werk. Er heerst de gedachte dat wij de computer aanzetten en dat de plannen daar vanzelf uitrollen. Vanuit die geisoleerde positie waarin wij zijn komen te staan is er geen dialoog meer over de combinatie van kwaliteiten die gewenst zijn.’
Transparantie en interactie
Uytenhaak komt in zijn onderzoek met inhoudelijke aanbevelingen voor politiek en overheid. Zo pleit hij er onder andere voor om de selectie en gunning transparant en openbaar te maken. Bovendien moet de aanbesteding toegankelijker worden, waardoor er meer bureaus en ook jonge architecten de kans krijgen om aan prijsvragen mee te doen, zonder hierbij geremd te worden door buitenproportionele selectiecriteria. Voor eisen als ‘heeft u in de afgelopen vijf jaar een collegezaal voor minimaal 300 personen gebouwd die opdeelbaar is in ten minste twee compartimenten’ is hierbij geen plaats meer.
Daarnaast heeft Uytenhaak ook nagedacht over de vraag hoe architecten hun toegevoegde waarde duidelijker kunnen overbrengen aan het publiek. Hierin is eveneens een rol voor de politiek en overheid weggelegd. Uytenhaak: ‘Nu wordt er in een achterkamertje besproken aan welk architectenbureau de opdracht gegund wordt. Vier van de vijf projecten verliezen oneervol en worden zonder waardering doorgespoeld. De verantwoording daarvan is veelal miniem. Wat ik zou willen is een transparant proces, waarin de verschillende plannen worden gepubliceerd. Daar zou veel van geleerd kunnen worden en stimuleert tot kwaliteitsverbetering over de hele linie. Ieder keer als er vijf ontwerpen gemaakt worden is men verwonderd over de verschillen. Geef dus inzage in de verschillende ontwerpen, daar komt maatschappelijk debat uit voort en helpt architecten bovendien van elkaars werk te leren. Zonder deze transparantie over kwaliteit verschraalt het architectuurklimaat. En ik kan me niet voorstellen dat dit de oorspronkelijke opzet van het Europees aanbesteden is geweest. Ik zou dan ook graag weten of politiek en opdrachtgevers wel tevreden zijn over de huidige praktijk.’
De volledige uitwerking van de enquete is op te vragen bij Rudy Uytenhaak Architectenbureau.
Overig Bouwnieuws
|